Skip to content

A’ bhròg, an uinneag (faclan boireannta)

Mìneachadh

Tha na faclan Gàidhlig airson rudan agus daoine (bròg, uinneag) a’ leantainn pàtran àraidh a rèir co-dhiù a tha iad fireannta no boireannta, suidheachadh an fhacail san t-seantans agus na litrichean a tha aig toiseach, meadhan no deireadh an fhacail. Tha am mìneachadh seo a’ dèiligeadh ri faclan boireannta.

’S e na riochdan sìmplidh de fhaclan boireannta (bròg, sràid) leis an alt (an/am, a’, an t-):

  • a’ bhròg, a’ bhùth, a’ chaileag, a’ ghruag, a’ mhàthair, a’ phiseag
  • an abhainn, an eaglais, an ite, an obair, an uinneag
  • an fhaoileag, an fhàinne, an fheòrag
  • an t-seacaid, an t-seinn, an t-slige, an t-snàthad, an t-sreath
  • an deoch, an tràigh
  • an luch, an nighean, an rionnag
  • an sgoil, an smaoin, an spàin, an staidhre.

Ma tha aig, air, anns, ris, don a’ tighinn romhpa, tha faclan boireannta a’ tòiseachadh le b, c, g, m, p ag atharrachadh aig an deireadh (ma tha sin comasach do na litrichean):

  • a’ bhròg: leis a’ bhròig
  • a’ phiseag: ris a’ phiseig

Tha faclan a’ tòiseachadh le a/à, e/è, i/ì, o/ò, u/ù agus le f + a/e/i/o/u a’ leantainn a’ phàtrain a leanas:

  • an uinneag: aig an uinneig
  • an eaglais: anns an eaglais
  • an fheòrag: ris an fheòraig
  • an fhaoileag: cho còir ris an fhaoileig

 Tha faclan a’ tòiseachadh le s + a/e/i/o/u no le s + l, n, r a’ leantainn a’ phàtrain:

  • an t-seacaid: air an t-seacaid
  • an t-sràid: air an t-sràid.

Chan eil faclan boireannta a’ tòiseachadh le d, t, l, n, r no sg, sm, sp, st ag atharrachadh aig an toiseach ach tha an deireadh (ma tha sin comasach do na litrichean):

  • an duilleag: air an duilleig
  • an sgoil: anns an sgoil.

Ma tha facal eile no abairt leithid ri taobh no a’ leughadh a’ tighinn romhpa, tha faclan boireannta leis an alt (an/am, a’, an t-) ag atharrachadh mar a leanas aig an toiseach agus aig an deireadh (ma tha sin comasach do na litrichean a tha ann) agus tha an t-alt fhèin ag atharrachadh gu na/na h-:

  • a’ mhuc: earball na muice
  • a’ chuileag: sgiath na cuileig(e)
  • an tunnag: ite na tunnaig(e)
  • an sgoil: clag na sgoile
  • an t-seacaid: ri taobh na seacaid(e)
  • an t-sràid: fuaim na sràid(e)
  • an uinneag: a’ fosgladh na h-uinneig(e)
  • an fheòrag: nead na feòraig(e)

Mura bheil an t-alt (an/am, a’, an t-) leis an fhacal, tha am facal mar as trice ag atharrachadh às dèidh facal eile: ugh tunnaig(e), bus sgoile, làrach bròig(e). Chan eil seo cho cumanta às dèidh faclan gnìomh, ge-tà: a’ glanadh uinneag, a’ lorg sràid, a’ lìonadh duilleag le dealbhan.

 


© Stòrlann Nàiseanta na Gàidhlig 2024